NHẬN ĐẤT ĐỔI RUỘNG TỪ THỜI BAO CẤP: CÓ ĐƯỢC CẤP SỔ KHÔNG?
1. Tình huống thực tế phổ biến
Tại nhiều vùng nông thôn Việt Nam, từ sau năm 1975 đến trước thập niên 1990, việc đổi đất – đổi ruộng là điều phổ biến trong cộng đồng dân cư, hợp tác xã. Nhiều hộ gia đình được phân đất canh tác hoặc đã hoán đổi đất giữa các thành viên trong thôn, ấp. Tuy nhiên, những giao dịch này thường không có giấy tờ, chỉ là thỏa thuận miệng hoặc “viết tay” không có xác nhận của cơ quan Nhà nước.
Thời gian trôi qua, người sử dụng đất đã canh tác, sinh sống ổn định vài chục năm. Nhưng khi cần làm sổ đỏ (Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) lại vướng mắc: Không có giấy tờ gốc, không có hợp đồng chuyển nhượng, không có xác nhận của chính quyền. Vậy, những người này có được cấp sổ không?
2. Khung pháp lý áp dụng
Hiện nay, vấn đề này được điều chỉnh bởi các văn bản sau:
- Luật Đất đai 2024 (có hiệu lực từ 01/01/2025)
- Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Đất đai (dự kiến thay thế Nghị định 43/2014/NĐ-CP)
- Thông tư 24/2014/TT-BTNMT (về hồ sơ địa chính)
- Các văn bản cũ như Quyết định 201/TTg (1980), Chỉ thị 299/TTg (1980), Quyết định 1122/2002/QĐ-UB
3. Luật Đất đai 2024 nói gì về đất sử dụng ổn định mà không có giấy tờ?
Điều 138 Luật Đất đai 2024 quy định:
Người sử dụng đất không có một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 137 nhưng đang sử dụng ổn định đất mà đất đó:
- Không có tranh chấp
- Được Ủy ban nhân dân cấp xã xác nhận là đất sử dụng ổn định, phù hợp quy hoạch
Thì được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ).
Đồng thời, Luật cho phép cấp sổ nếu người dân có:
- Biên bản bàn giao đất từ hợp tác xã, chính quyền thời kỳ bao cấp
- Xác nhận của địa phương về việc hoán đổi đất – đổi ruộng do yêu cầu tổ chức sản xuất
- Xác nhận sử dụng đất trước ngày 01/7/2014 và vẫn đang sử dụng liên tục
👉 Như vậy, không nhất thiết phải có giấy tờ mua bán – chuyển nhượng, miễn là chứng minh được sử dụng đất ổn định, không tranh chấp, và phù hợp quy hoạch.
4. Các trường hợp đủ điều kiện được cấp sổ
Người sử dụng đất có thể được cấp sổ nếu rơi vào các trường hợp sau:
✅ Trường hợp 1: Có giấy tờ viết tay thời bao cấp
Ví dụ: giấy giao đất của hợp tác xã, giấy xác nhận đổi ruộng có chữ ký của trưởng thôn, trưởng ấp, cán bộ hợp tác xã.
➤ Cần mang bản gốc hoặc bản sao có xác nhận để nộp hồ sơ.
✅ Trường hợp 2: Không có giấy tờ, nhưng có người làm chứng và UBND xã xác nhận
- Người dân đã sử dụng đất trước năm 1993 hoặc trước 2004, được xác nhận bởi UBND cấp xã là đã sử dụng ổn định, không tranh chấp.
- Có người làm chứng là hàng xóm, cán bộ thôn xác nhận về việc đổi đất, canh tác từ thời bao cấp.
✅ Trường hợp 3: Đã kê khai trong hồ sơ 299 hoặc bản đồ 364
- Nếu thửa đất đã được thể hiện trong hồ sơ địa chính cũ hoặc bản đồ đo đạc (hồ sơ 299, bản đồ 02, bản đồ địa chính hợp pháp), thì đó cũng là căn cứ chứng minh sử dụng đất hợp pháp.
5. Thủ tục xin cấp sổ đỏ cho đất đổi ruộng thời bao cấp
Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ
Hồ sơ gồm:
- Đơn đăng ký cấp Giấy chứng nhận
- Tờ khai đăng ký đất đai
- Xác nhận của UBND cấp xã về tình trạng sử dụng đất
- Giấy tờ liên quan (nếu có): giấy giao đất, giấy xác nhận đổi ruộng, bản đồ cũ, sổ mục kê, người làm chứng
- Bản sao CMND/CCCD, sổ hộ khẩu
Bước 2: Nộp tại Văn phòng Đăng ký đất đai cấp huyện
- Hoặc nộp tại UBND xã nếu có ủy quyền tiếp nhận hồ sơ
Bước 3: Thẩm định, xác minh thực địa
- Cán bộ địa chính xác minh thực tế sử dụng, nguồn gốc, mốc ranh
- Có thể lập biên bản xác minh người sử dụng đất thực tế
Bước 4: Ký duyệt và cấp sổ
- Nếu đủ điều kiện, Văn phòng ĐKĐĐ trình UBND cấp huyện cấp GCN QSDĐ
6. Tình huống không được cấp sổ
Người dân sẽ không được cấp sổ đỏ nếu:
- Đất đang có tranh chấp
- Đất nằm trong khu vực quy hoạch treo
- Không chứng minh được thời gian sử dụng ổn định
- Đất thuộc hành lang bảo vệ công trình công cộng hoặc đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ trái pháp luật
7. Khuyến nghị cho người sử dụng đất từ thời bao cấp
✔ Sớm làm hồ sơ kê khai đăng ký đất đai
✔ Liên hệ địa chính xã để xin xác nhận nguồn gốc đất
✔ Thu thập chứng cứ: người làm chứng, bản đồ cũ, ảnh chụp sử dụng đất, giấy viết tay, sổ mục kê
✔ Không nên chuyển nhượng, tặng cho khi chưa có sổ đỏ để tránh tranh chấp pháp lý
✔ Khi bị từ chối cấp sổ, có thể làm đơn khiếu nại hoặc khởi kiện hành chính theo Luật Tố tụng hành chính 2015
8. Kết luận
Việc nhận đất đổi ruộng từ thời bao cấp không phải là trở ngại không thể vượt qua trong việc xin cấp sổ đỏ. Luật Đất đai 2024 cùng với chính sách “hợp thức hóa” đất sử dụng ổn định của Nhà nước đã tạo hành lang pháp lý vững chắc để người dân thực hiện quyền của mình, miễn là:
- Có xác nhận của chính quyền địa phương
- Không có tranh chấp
- Phù hợp quy hoạch
Nếu bạn hoặc gia đình có đất được đổi từ thời bao cấp, hãy chủ động chuẩn bị hồ sơ và liên hệ với cơ quan địa chính để làm thủ tục đăng ký – tránh để quyền sử dụng đất bị tranh chấp hoặc chiếm đoạt bởi người khác.
