Hủy Bỏ Quyết Định Khởi Tố: Trường Hợp Nào Được Áp Dụng? [2025] Cập Nhật Mới Nhất

Hủy bỏ quyết định khởi tố là một vấn đề pháp lý quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Trong lĩnh vực Hình Sự, việc hiểu rõ các trường hợp được hủy bỏ quyết định khởi tố là vô cùng cần thiết để bảo vệ quyền lợi chính đáng. Bài viết này của Luật sư 11 sẽ đi sâu phân tích các căn cứ pháp lý, quy trình và hệ quả pháp lý của việc hủy bỏ quyết định khởi tố vụ án hình sự, hủy bỏ quyết định khởi tố bị can theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021). Đồng thời, chúng tôi sẽ làm rõ các trường hợp không khởi tố vụ án hình sự và quyền của những người liên quan khi có quyết định này.

Hủy Bỏ Quyết Định Khởi Tố: Định Nghĩa và Ý Nghĩa Pháp Lý Quan Trọng

Hủy bỏ quyết định khởi tố là một chế định quan trọng trong tố tụng hình sự, thể hiện sự xem xét lại tính đúng đắn và hợp pháp của việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can. Quyết định này được đưa ra khi cơ quan có thẩm quyền nhận thấy việc khởi tố ban đầu là không có căn cứ hoặc có vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Hiểu rõ định nghĩa và ý nghĩa pháp lý của nó là vô cùng cần thiết để bảo vệ quyền lợi chính đáng của công dân và đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Về bản chất, hủy bỏ quyết định khởi tố là sự bác bỏ một quyết định tố tụng đã được ban hành trước đó, khôi phục lại trạng thái ban đầu trước khi có quyết định khởi tố. Điều này có nghĩa là người bị khởi tố sẽ không còn bị coi là bị can trong vụ án đó nữa. Việc hủy bỏ này không đồng nghĩa với việc người đó vô tội, mà chỉ đơn giản là chưa đủ căn cứ để truy cứu trách nhiệm hình sự. Ý nghĩa pháp lý của hủy bỏ quyết định khởi tố vô cùng sâu sắc. Thứ nhất, nó bảo vệ quyền con người, quyền công dân, tránh oan sai, bỏ lọt tội phạm. Việc khởi tố một người khi chưa có đủ căn cứ chứng minh hành vi phạm tội là xâm phạm nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của người đó. Hủy bỏ quyết định khởi tố giúp khôi phục lại những quyền lợi bị xâm phạm. Thứ hai, nó đảm bảo tính tuân thủ pháp luật trong hoạt động tố tụng. Quyết định khởi tố phải dựa trên những chứng cứ xác thực, khách quan, tuân thủ đúng trình tự, thủ tục luật định. Nếu có sai sót, vi phạm, cần phải kịp thời khắc phục. Thứ ba, tạo cơ sở để đình chỉ điều tra hoặc đình chỉ vụ án. Ví dụ, một người bị khởi tố về tội trộm cắp tài sản, nhưng sau đó cơ quan điều tra chứng minh được người đó có chứng cứ ngoại phạm rõ ràng, thì quyết định khởi tố sẽ bị hủy bỏ. Hoặc, một vụ án được khởi tố do có đơn tố giác tội phạm, nhưng sau đó xác định đơn tố giác là vu khống, thì quyết định khởi tố cũng sẽ bị hủy bỏ. Theo thống kê của Bộ Công an năm 2022, có khoảng 5% các quyết định khởi tố vụ án hình sự bị hủy bỏ do không đủ căn cứ hoặc vi phạm thủ tục tố tụng. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc kiểm tra, giám sát chặt chẽ quá trình khởi tố vụ án hình sự. Như vậy, hủy bỏ quyết định khởi tố không chỉ là một thủ tục pháp lý đơn thuần mà còn là một cơ chế bảo vệ công lý, bảo đảm quyền con người và tính nghiêm minh của pháp luật, do Luật sư 11 đánh giá. Xem thêm: Sau khi bị khởi tố, cơ quan công an sẽ làm gì tiếp theo? Cùng tìm hiểu quy trình và các bước điều tra sau khởi tố.

Hủy Bỏ Quyết Định Khởi Tố: Các Trường Hợp Theo Quy Định Pháp Luật Hình Sự Việt Nam

Hủy bỏ quyết định khởi tố là một hoạt động tố tụng quan trọng, thể hiện sự xem xét lại tính xác đáng của việc khởi tố vụ án hình sự hoặc khởi tố bị can. Việc hủy bỏ quyết định khởi tố xảy ra khi cơ quan có thẩm quyền nhận thấy có sai sót hoặc không đủ căn cứ để duy trì quyết định đó, qua đó bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tránh oan sai. Vậy, trong trường hợp nào quyết định khởi tố sẽ bị hủy bỏ theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam? Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự hiện hành, quyết định khởi tố vụ án hình sự có thể bị hủy bỏ khi có một trong các căn cứ sau:

• Không có sự việc phạm tội: Đây là căn cứ quan trọng nhất. Nếu quá trình điều tra xác minh cho thấy không có hành vi phạm tội nào xảy ra trên thực tế, quyết định khởi tố sẽ bị hủy bỏ. Ví dụ, một người bị tố cáo trộm cắp tài sản, nhưng sau khi điều tra, chứng minh được người này không thực hiện hành vi đó.
• Hành vi không cấu thành tội phạm: Ngay cả khi có hành vi xảy ra, nhưng hành vi đó không đủ yếu tố cấu thành một tội phạm cụ thể theo quy định của Bộ luật Hình sự, quyết định khởi tố cũng sẽ bị hủy. Ví dụ, một người gây thương tích cho người khác, nhưng tỷ lệ tổn thương cơ thể dưới 11% và không thuộc trường hợp dùng hung khí nguy hiểm hoặc có tính chất côn đồ, thì không cấu thành tội cố ý gây thương tích.
• Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự: Theo quy định, người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật Hình sự có quy định khác. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về một số tội phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng. Nếu người thực hiện hành vi phạm tội chưa đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo quy định, quyết định khởi tố sẽ bị hủy.
• Người mà hành vi của họ đã có bản án hoặc quyết định đình chỉ đã có hiệu lực pháp luật: Nguyên tắc “một hành vi phạm tội chỉ bị xử lý một lần” được tôn trọng triệt để. Nếu hành vi của một người đã bị xét xử bằng bản án có hiệu lực pháp luật hoặc đã có quyết định đình chỉ vụ án, đình chỉ điều tra, thì không được khởi tố lại về cùng hành vi đó.
• Đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự: Bộ luật Hình sự quy định về thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với từng loại tội phạm. Nếu thời gian từ khi thực hiện hành vi phạm tội đến khi cơ quan có thẩm quyền phát hiện đã vượt quá thời hiệu quy định, thì không được khởi tố hoặc phải hủy bỏ quyết định khởi tố.

Việc hủy bỏ quyết định khởi tố phải được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục luật định, đảm bảo tính khách quan, công bằng, tránh gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Thủ Tục Hủy Bỏ Quyết Định Khởi Tố: Quy Trình, Thẩm Quyền và Thời Hạn

Thủ tục hủy bỏ quyết định khởi tố là một quy trình pháp lý chặt chẽ, quy định rõ về quy trình, thẩm quyền và thời hạn thực hiện, nhằm đảm bảo quyền lợi của người bị khởi tố và tính nghiêm minh của pháp luật. Việc nắm vững các quy định này là vô cùng quan trọng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức khi có quyết định khởi tố không đúng quy định. Quy trình hủy bỏ quyết định khởi tố thường bắt đầu khi có căn cứ xác định quyết định đó là trái pháp luật, không có căn cứ hoặc căn cứ không vững chắc. Khi đó, cơ quan điều tra, viện kiểm sát hoặc tòa án (tùy thuộc vào giai đoạn tố tụng) sẽ tiến hành xem xét, xác minh lại các tình tiết của vụ án. Nếu kết quả xác minh cho thấy quyết định khởi tố là sai, cơ quan có thẩm quyền sẽ ra quyết định hủy bỏ quyết định khởi tố. Về thẩm quyền hủy bỏ quyết định khởi tố, theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, cơ quan nào ra quyết định khởi tố thì có thẩm quyền hủy bỏ quyết định đó. Ví dụ, nếu quyết định khởi tố do Cơ quan điều tra cấp huyện ban hành, thì chính Cơ quan điều tra cấp huyện có thẩm quyền ra quyết định hủy bỏ. Tuy nhiên, Viện kiểm sát có thẩm quyền hủy bỏ quyết định khởi tố không có căn cứ hoặc trái pháp luật của Cơ quan điều tra. Về thời hạn hủy bỏ quyết định khởi tố, pháp luật không quy định cụ thể về thời hạn này. Tuy nhiên, việc xem xét và hủy bỏ quyết định khởi tố cần được thực hiện kịp thời, ngay khi phát hiện có căn cứ. Sự chậm trễ trong việc hủy bỏ quyết định khởi tố có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người bị khởi tố, thậm chí gây oan sai. Trong trường hợp phát hiện sai sót, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát cần nhanh chóng thực hiện quy trình xem xét, xác minh và ra quyết định hủy bỏ để đảm bảo công bằng, khách quan. Việc hủy bỏ quyết định khởi tố không chỉ đơn thuần là một thủ tục pháp lý, mà còn là một sự bảo đảm cho quyền con người, quyền công dân trong hoạt động tố tụng hình sự. Do đó, việc thực hiện đúng quy trình, đảm bảo thẩm quyền và tuân thủ thời hạn là vô cùng quan trọng.

Quyền và Nghĩa Vụ Của Người Bị Khởi Tố Khi Quyết Định Khởi Tố Bị Hủy Bỏ

Việc hủy bỏ quyết định khởi tố mang lại những ảnh hưởng pháp lý quan trọng, đặc biệt đối với người bị khởi tố, trong đó bao gồm cả quyền và nghĩa vụ phát sinh từ sự thay đổi này, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình tố tụng hình sự. Khi một quyết định khởi tố bị hủy bỏ, điều này đồng nghĩa với việc cơ quan có thẩm quyền đã xác định rằng việc khởi tố trước đó là không có căn cứ hoặc không đúng pháp luật, theo đó, người bị khởi tố sẽ được hưởng một số quyền lợi nhất định. Một trong những quyền quan trọng nhất của người bị khởi tố khi quyết định khởi tố bị hủy bỏ là quyền được khôi phục danh dự, uy tín, và các quyền lợi hợp pháp khác. Điều này xuất phát từ nguyên tắc suy đoán vô tội được quy định trong Bộ luật Tố tụng Hình sự. Theo đó, người bị khởi tố oan có quyền yêu cầu cơ quan chức năng có thẩm quyền phải công khai xin lỗi, cải chính thông tin sai lệch đã gây ảnh hưởng đến danh dự, uy tín của họ. Ví dụ, nếu một người bị khởi tố về tội trộm cắp nhưng sau đó quyết định khởi tố bị hủy bỏ do chứng minh được người đó không liên quan đến vụ việc, người đó có quyền yêu cầu cơ quan điều tra phải công khai xin lỗi và cải chính thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng (nếu trước đó thông tin về việc khởi tố đã được công bố). Bên cạnh đó, người bị khởi tố oan còn có quyền được bồi thường thiệt hại do việc khởi tố gây ra. Các thiệt hại này có thể bao gồm thiệt hại về vật chất (ví dụ: chi phí thuê luật sư, chi phí đi lại để tham gia các hoạt động tố tụng), thiệt hại về tinh thần (ví dụ: tổn thất về danh dự, uy tín, sức khỏe tâm thần), và thiệt hại về thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút. Việc bồi thường thiệt hại được thực hiện theo quy định của Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước. Tuy nhiên, việc quyết định khởi tố bị hủy bỏ không có nghĩa là người đó hoàn toàn không còn nghĩa vụ gì. Theo đó, người bị khởi tố vẫn có nghĩa vụ hợp tác với cơ quan điều tra nếu có yêu cầu để làm rõ các tình tiết liên quan đến vụ việc (nếu có), cung cấp thông tin hoặc tài liệu cần thiết, và tham gia các hoạt động tố tụng khác theo quy định của pháp luật. Việc hợp tác này nhằm đảm bảo tính khách quan, minh bạch của quá trình điều tra và giải quyết vụ việc. Tóm lại, khi quyết định khởi tố bị hủy bỏ, người bị khởi tố có các quyền cơ bản như quyền được khôi phục danh dự, uy tín, quyền được bồi thường thiệt hại và có nghĩa vụ hợp tác với cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu, đảm bảo tối đa quyền lợi hợp pháp của cá nhân trong quá trình tố tụng. Xem thêm: Bị khởi tố oan sai, được tòa tuyên vô tội: Liệu có được bồi thường? Tìm hiểu quyền lợi của bạn trong trường hợp bồi thường khi bị khởi tố.

Phân Biệt Hủy Bỏ Quyết Định Khởi Tố Với Các Chế Định Tố Tụng Hình Sự Khác

Hủy bỏ quyết định khởi tố là một chế định tố tụng quan trọng, cần được phân biệt rõ ràng với các chế định khác để đảm bảo áp dụng đúng pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Việc nhầm lẫn giữa hủy bỏ quyết định khởi tố với các chế định như đình chỉ điều tra, đình chỉ vụ án hay miễn trách nhiệm hình sự có thể dẫn đến những hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Một trong những điểm khác biệt quan trọng nằm ở thời điểm áp dụng. Hủy bỏ quyết định khởi tố diễn ra khi cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát nhận thấy quyết định khởi tố trước đó là không có căn cứ hoặc căn cứ không vững chắc, thường là ở giai đoạn đầu của quá trình tố tụng, trước khi có kết luận điều tra. Ví dụ, một người bị khởi tố về tội trộm cắp, nhưng sau đó có bằng chứng ngoại phạm rõ ràng, quyết định khởi tố sẽ bị hủy bỏ. Ngược lại, đình chỉ điều tra và đình chỉ vụ án xảy ra khi có căn cứ chứng minh hành vi không cấu thành tội phạm hoặc người phạm tội đã chết, sau khi đã có quá trình điều tra. Thêm vào đó, căn cứ để áp dụng các chế định này cũng khác nhau. Hủy bỏ quyết định khởi tố dựa trên việc xem xét lại tính hợp pháp và có căn cứ của quyết định khởi tố. Các trường hợp hủy bỏ quyết định khởi tố thường gặp là:

• Không có sự việc phạm tội.
• Hành vi không cấu thành tội phạm.
• Người bị khởi tố không thực hiện hành vi phạm tội.

Trong khi đó, đình chỉ điều tra hoặc đình chỉ vụ án có thể dựa trên nhiều căn cứ khác, ví dụ như: hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, người phạm tội đã được đặc xá, hoặc có sự hòa giải giữa người bị hại và người phạm tội trong một số trường hợp nhất định. Cuối cùng, miễn trách nhiệm hình sự là chế định áp dụng khi người phạm tội có những tình tiết giảm nhẹ đặc biệt, hoặc có công lớn đóng góp cho xã hội, và việc truy cứu trách nhiệm hình sự không còn cần thiết. Như vậy, mặc dù đều dẫn đến việc người bị buộc tội không phải chịu trách nhiệm hình sự, nhưng căn cứ và thời điểm áp dụng của hủy bỏ quyết định khởi tố khác biệt rõ rệt so với các chế định tố tụng hình sự khác. Việc nắm vững sự khác biệt này là vô cùng quan trọng để bảo vệ quyền lợi của công dân và đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Xem thêm: Bạn đã phân biệt rõ khởi tố, truy tố và xét xử? Tìm hiểu sự khác nhau giữa các giai đoạn tố tụng hình sự.