Khi Nào Thì Bị Khởi Tố Dù Không Có Đơn Tố Cáo? [2025]: Tội Phạm & Điều Tra

Hiểu rõ khi nào một người có thể đối mặt với khởi tố Hình Sự, ngay cả khi không có ai đứng ra tố cáo, là vô cùng quan trọng để bảo vệ quyền lợi của bạn. Trong lĩnh vực Hình Sự, không phải lúc nào một vụ án cũng bắt nguồn từ đơn thư khiếu nại. Vậy, những trường hợp nào cơ quan điều tra có thể chủ động khởi tố vụ án? Bài viết này của Luật sư 11 sẽ đi sâu vào phân tích các tội phạm nghiêm trọng xâm phạm đến lợi ích của Nhà nước, của xã hội mà theo quy định pháp luật, cơ quan có thẩm quyền có thể tiến hành điều tra, khởi tố ngay cả khi không nhận được đơn tố cáo từ bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào. Đồng thời, chúng tôi cũng sẽ làm rõ quy trình khởi tố trong những trường hợp đặc biệt này, giúp bạn đọc có cái nhìn toàn diện và chính xác về vấn đề này theo quy định pháp luật hiện hành năm 2025.

Cơ sở pháp lý về khởi tố vụ án hình sự không cần đơn tố cáo: Giải đáp thắc mắc

Việc khởi tố vụ án hình sự không cần đơn tố cáo là một vấn đề pháp lý quan trọng, được quy định cụ thể trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, nhằm đảm bảo mọi hành vi phạm tội đều bị xử lý nghiêm minh, kể cả khi người bị hại không chủ động tố giác. Vậy, cơ sở pháp lý nào cho phép cơ quan điều tra khởi tố vụ án mà không cần đợi đơn tố cáo từ phía cá nhân hoặc tổ chức bị xâm hại?

Căn cứ pháp lý chủ yếu nằm ở Điều 143 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021). Điều luật này quy định về căn cứ khởi tố vụ án hình sự, trong đó không yêu cầu bắt buộc phải có đơn thư tố giác, tin báo về tội phạm từ người bị hại hoặc người phát hiện hành vi phạm tội. Thay vào đó, điều luật này nêu rõ, cơ quan điều tra chỉ cần xác định có dấu hiệu tội phạm thì có quyền khởi tố vụ án. Dấu hiệu tội phạm ở đây được hiểu là những thông tin, tài liệu thu thập được cho thấy có khả năng xảy ra hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật Hình sự.

Ví dụ, trong một vụ án giết người mà nạn nhân đã tử vong và không thể trình báo, hoặc trong các vụ án xâm hại trẻ em mà nạn nhân còn quá nhỏ để tự bảo vệ mình, cơ quan điều tra có thể khởi tố vụ án dựa trên các chứng cứ, dấu vết thu thập được tại hiện trường, lời khai của nhân chứng, hoặc các thông tin khác mà không phụ thuộc vào việc có đơn tố cáo hay không. Thậm chí, nếu báo chí, mạng xã hội hoặc bất kỳ nguồn tin nào cung cấp thông tin về một vụ án có dấu hiệu tội phạm, cơ quan điều tra cũng có trách nhiệm vào cuộc xác minh và khởi tố nếu có đủ căn cứ.

Việc khởi tố vụ án hình sự không cần đơn tố cáo thể hiện tính chủ động của Nhà nước trong việc bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời đảm bảo không bỏ lọt tội phạm, góp phần duy trì trật tự xã hội. Luật sư 11 luôn sẵn sàng tư vấn và hỗ trợ pháp lý để bảo vệ quyền lợi của bạn trong mọi tình huống pháp lý.

Các trường hợp nào cơ quan điều tra có thể khởi tố vụ án hình sự dù không có đơn tố cáo? Phân tích chi tiết

Việc khởi tố vụ án hình sự không phải lúc nào cũng cần đơn tố cáo từ người bị hại, bởi lẽ pháp luật quy định một số trường hợp đặc biệt mà cơ quan điều tra có quyền chủ động khởi tố khi phát hiện dấu hiệu tội phạm, kể cả khi không có ai đứng ra tố cáo. Điều này xuất phát từ nguyên tắc bảo vệ trật tự pháp luật, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và nhà nước, đồng thời đảm bảo không bỏ lọt tội phạm.

Vậy, những trường hợp nào cho phép cơ quan điều tra khởi tố vụ án hình sự mà không cần đơn tố cáo? Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, cơ quan điều tra có thể khởi tố vụ án khi tự mình phát hiện hoặc tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm và xác định có dấu hiệu của tội phạm xâm phạm đến trật tự quản lý nhà nước, trật tự công cộng, an ninh quốc gia, hoặc các tội phạm mà tính chất nguy hiểm của nó ảnh hưởng đến lợi ích chung của xã hội.

Cụ thể, một số trường hợp thường gặp bao gồm:

• Tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia: Các hành vi như phản quốc, hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, gián điệp, khủng bố, phá hoại cơ sở vật chất kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam… Mức độ nguy hiểm của các hành vi này đòi hỏi cơ quan điều tra phải chủ động vào cuộc, không phụ thuộc vào việc có đơn thư tố cáo hay không.
• Tội phạm về ma túy: Các hành vi mua bán, vận chuyển, tàng trữ trái phép chất ma túy, tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy… do tính chất nguy hiểm và lan rộng của tệ nạn này, cơ quan điều tra thường xuyên chủ động điều tra, triệt phá các đường dây, ổ nhóm tội phạm ma túy dựa trên các biện pháp nghiệp vụ.
• Tội phạm tham nhũng: Các hành vi tham ô tài sản, nhận hối lộ, lạm dụng chức vụ quyền hạn chiếm đoạt tài sản… gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của nhà nước, tập thể, xâm phạm đến hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức.
• Tội phạm về môi trường: Các hành vi gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, hủy hoại nguồn lợi thủy sản, phá rừng… gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái.

Ngoài ra, còn có một số tội phạm khác mà cơ quan điều tra có thể khởi tố khi phát hiện dấu hiệu, ví dụ như các tội phạm xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe của người khác mà người bị hại không thể tự mình tố cáo (ví dụ: người bị hại đã chết hoặc mất tích), hoặc các tội phạm xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em. Luật sư 11 lưu ý rằng việc khởi tố không cần đơn tố cáo phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật, đảm bảo tính khách quan, công bằng, tránh oan sai.

Quy trình tiếp nhận và xử lý thông tin tố giác, tin báo về tội phạm khi không có đơn tố cáo: Hướng dẫn từ A-Z

Vậy khi nào thì bị khởi tố dù không có đơn tố cáo? Câu trả lời nằm ở quy trình tiếp nhận và xử lý thông tin tố giác, tin báo về tội phạm. Quy trình này được thực hiện ngay cả khi không có đơn tố cáo từ người bị hại, nhằm đảm bảo không bỏ lọt tội phạm và bảo vệ quyền lợi của công dân. Việc nắm rõ quy trình này giúp người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình khi cung cấp thông tin về tội phạm.

Khi cơ quan điều tra nhận được thông tin tố giác, tin báo về tội phạm (dù không có đơn tố cáo), bước đầu tiên là tiếp nhận thông tin. Thông tin có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau: điện thoại, email, trực tiếp tại trụ sở, hoặc từ các phương tiện truyền thông. Cán bộ tiếp nhận có trách nhiệm ghi chép đầy đủ, chính xác nội dung thông tin, thông tin người cung cấp (nếu có) và thời gian nhận. Điều này vô cùng quan trọng để xác định tính xác thực và giá trị của thông tin.

Tiếp theo là phân loại và xử lý ban đầu. Cơ quan điều tra sẽ đánh giá sơ bộ tính chất của thông tin để xác định có dấu hiệu tội phạm hay không. Nếu thông tin rõ ràng, có căn cứ, thể hiện dấu hiệu của tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra, cơ quan điều tra sẽ tiến hành các biện pháp xác minh, điều tra theo quy định. Ngược lại, nếu thông tin không rõ ràng, chung chung, hoặc không thuộc thẩm quyền, cơ quan điều tra có thể yêu cầu cung cấp thêm thông tin hoặc chuyển đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết.

Quá trình xác minh, điều tra được thực hiện một cách khách quan, toàn diện. Cơ quan điều tra có thể tiến hành các hoạt động như: lấy lời khai của người cung cấp thông tin, người liên quan, thu thập chứng cứ, khám nghiệm hiện trường (nếu có), trưng cầu giám định. Mục đích là làm rõ sự thật khách quan của vụ việc, xác định có hay không hành vi phạm tội và người thực hiện hành vi đó.

Trong suốt quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin, cơ quan điều tra có trách nhiệm bảo vệ bí mật thông tin của người cung cấp (nếu có yêu cầu), đồng thời đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của những người liên quan. Nếu phát hiện thông tin sai sự thật, vu khống, cơ quan điều tra sẽ xử lý theo quy định của pháp luật. Việc khởi tố vụ án hình sự khi không có đơn tố cáo đòi hỏi sự cẩn trọng, khách quan và tuân thủ nghiêm ngặt quy định pháp luật.

Khởi tố không cần đơn tố cáo: Trách nhiệm của cơ quan điều tra và bảo vệ quyền lợi của người bị hại

Trong trường hợp khởi tố vụ án hình sự không cần đơn tố cáo, cơ quan điều tra đóng vai trò then chốt trong việc xác minh thông tin và bảo vệ quyền lợi của người bị hại, đặc biệt khi họ không thể hoặc không muốn tự mình tố cáo. Việc khởi tố dù không có đơn tố cáo đặt ra yêu cầu cao về tính khách quan, cẩn trọng và tuân thủ pháp luật của cơ quan điều tra để tránh sai sót, oan sai, đồng thời đảm bảo quyền lợi chính đáng của mọi công dân.

Trách nhiệm đầu tiên của cơ quan điều tra là tiếp nhận và xử lý thông tin tố giác, tin báo về tội phạm một cách nhanh chóng, đầy đủ. Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, mọi thông tin, dù không có đơn tố cáo, đều phải được xem xét, đánh giá. Cơ quan điều tra phải tiến hành các hoạt động xác minh, điều tra ban đầu như thu thập chứng cứ, lấy lời khai, khám nghiệm hiện trường (nếu có) để xác định tính xác thực của thông tin. Ví dụ, nếu có tin báo về một vụ hành hung gây thương tích nghiêm trọng, cơ quan điều tra phải nhanh chóng đến hiện trường, thu thập chứng cứ và lấy lời khai của những người liên quan, kể cả khi người bị hại không trình báo.

Sau khi xác minh thông tin, nếu có dấu hiệu tội phạm, cơ quan điều tra có trách nhiệm khởi tố vụ án theo quy định của pháp luật. Quyết định khởi tố phải dựa trên căn cứ vững chắc, đảm bảo tính khách quan, toàn diện, tránh bỏ lọt tội phạm hoặc làm oan người vô tội. Trong quá trình điều tra, cơ quan điều tra phải bảo vệ quyền lợi của người bị hại, bao gồm quyền được thông báo về tiến trình điều tra, quyền được bồi thường thiệt hại (nếu có), và quyền được tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Bên cạnh đó, để bảo vệ quyền lợi của người bị hại, cơ quan điều tra cần chủ động cung cấp thông tin, tư vấn pháp lý và hỗ trợ tâm lý cho họ, đặc biệt trong những vụ án xâm hại tình dục, bạo lực gia đình hoặc các vụ án mà người bị hại ở trong tình trạng dễ bị tổn thương. Việc này giúp người bị hại hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình, đồng thời tạo điều kiện để họ hợp tác với cơ quan điều tra, cung cấp thông tin chính xác và đầy đủ, góp phần vào việc giải quyết vụ án một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Hậu quả pháp lý và biện pháp bảo vệ khi bị khởi tố oan sai trong trường hợp không có đơn tố cáo Tư vấn pháp lý chuyên sâu

Việc khởi tố oan sai trong trường hợp không có đơn tố cáo có thể gây ra những hậu quả pháp lý nghiêm trọng cho người bị khởi tố, ảnh hưởng đến danh dự, uy tín, tự do cá nhân và thậm chí là cả sự nghiệp. Tình huống này phát sinh khi cơ quan điều tra khởi tố vụ án dựa trên tin báo, tố giác tội phạm hoặc tự mình phát hiện dấu hiệu tội phạm, nhưng quá trình điều tra sau đó lại chứng minh người bị khởi tố không thực hiện hành vi phạm tội. Bài viết này, Luật sư 11 sẽ cung cấp tư vấn pháp lý chuyên sâu về các hậu quả pháp lý và biện pháp bảo vệ quyền lợi của người bị khởi tố oan sai trong những trường hợp như vậy.

Hậu quả pháp lý đầu tiên và dễ thấy nhất là tạm giam, tạm giữ. Theo đó, người bị khởi tố oan sai có thể phải trải qua giai đoạn tạm giam, tạm giữ để phục vụ công tác điều tra. Điều này không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần, sức khỏe mà còn làm gián đoạn cuộc sống cá nhân, công việc của họ. Bên cạnh đó, việc bị khởi tố còn dẫn đến những hệ lụy về mặt xã hội như bị kỳ thị, xa lánh từ gia đình, bạn bè và đồng nghiệp, gây tổn thất lớn về mặt tinh thần và danh dự.

Để bảo vệ quyền lợi khi bị khởi tố oan sai, người bị hại cần thực hiện ngay các biện pháp sau:

• Thu thập chứng cứ chứng minh sự vô tội: Đây là bước quan trọng nhất để chứng minh mình không thực hiện hành vi phạm tội. Các chứng cứ có thể là lời khai của nhân chứng, tài liệu, vật chứng hoặc các bằng chứng ngoại phạm khác.
• Thuê luật sư: Luật sư sẽ là người đại diện pháp lý, giúp bạn thu thập chứng cứ, phân tích hồ sơ vụ án, đưa ra các luận cứ bào chữa sắc bén và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bạn trước cơ quan điều tra và tòa án.
• Khiếu nại, tố cáo: Nếu có căn cứ cho rằng cơ quan điều tra có sai phạm trong quá trình khởi tố, điều tra, bạn có quyền khiếu nại, tố cáo đến các cơ quan có thẩm quyền để yêu cầu xem xét lại vụ án.
• Yêu cầu bồi thường thiệt hại: Theo quy định của pháp luật, người bị khởi tố, truy tố, xét xử oan sai có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự. Mức bồi thường sẽ được xác định dựa trên các thiệt hại thực tế mà người bị oan sai phải gánh chịu.

Việc khởi tố hình sự khi không có đơn tố cáo đặt ra yêu cầu cao về tính khách quan, thận trọng của cơ quan điều tra. Nếu không may rơi vào tình huống này, việc trang bị kiến thức pháp lý và thực hiện các biện pháp bảo vệ kịp thời là vô cùng quan trọng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân.