Vừa qua (16/5), TAND TP HCM đã tuyên án chung thân cho Hồ Ngọc Tài và Trần Ngọc Hoàng về tội cướp Bitcoin của một doanh nhân. Hai cựu cảnh sát và 11 đồng phạm khác cũng bị kết án từ 9 đến 19 năm tù.

Tại sao Bitcoin không phải là tài sản nhưng cướp Bitcoin lại vào tù?

Cướp tiền ảo nhưng ngồi tù thật

Tại phiên tòa, Luật sư bảo vệ bị cáo cho rằng: hiện pháp luật Việt Nam chưa công nhận tiền ảo là tài sản, nên không có căn cứ để xử lý các bị cáo về hành vi cướp Bitcoin.

Tuy nhiên Tòa nhận định: pháp luật Việt Nam chưa chấp nhận Bitcoin là tiền tệ và phương tiện thanh toán, nhưng tòa không chỉ căn cứ vào kết luận định giá để kết tội các bị cáo.

"Tội cướp là tội cấu thành hình thức. Các bị cáo khai nhận, ngay từ đầu đã lên kế hoạch để cướp 1.000 Bitcoin, trị giá 200 tỷ đồng của bị hại. Thực tế, các bị cáo đã cướp số Bicoin quy đổi ra tiền VNĐ là hơn 37 tỷ đồng và bán để chia nhau hưởng lợi. Do đó, cáo trạng truy tố các bị cáo tội Cướp tài sản là đúng người, đúng tội"

Tại văn bản số 5747/NHNN-PC, ngày 21 tháng 07 năm 2017 Ngân hàng Nhà nước khẳng định: "Tiền ảo nói chung và Bitcoin, Litecoin nói riêng không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam. Việc phát hành, cung ứng và sử dụng tiền ảo nói chung và Bitcoin, Litecoin nói riêng (phương tiện thanh toán không hợp pháp) làm tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán là hành vi bị cấm. Chế tài xử lý hành vi này đã được quy định tại Nghị định 96/2014/NĐ-CP của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng và Bộ luật Hình sự 2015".

Tại Điều 105 Bộ luật Dân sự quy định: "Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Tài sản bao gồm bất động sản và động sản"

Từ đó có nhiều quan điểm cho rằng không thể xử lý các nhóm đối tượng trên tội "Cướp tài sản". Bởi vì "cướp tài sản là dùng thủ đoạn, vũ lực nhằm chiếm đoạt tài sản". Bitcoin không được Nhà nước thừa nhận là tiền nên không phải tài sản, đã là không phải là tài sản thì không đủ yếu tố cấu thành tội cướp tài sản.

Bitcoin không là tài sản? Nhưng người sở hữu có quyền tài sản!

Quan điểm cho là "Bitcoin không được Nhà nước thừa nhận là tiền nên không phải tài sản, đã là không phải là tài sản thì không đủ yếu tố cấu thành tội cướp tài sản" - là một lập luận chưa đầy đủ, thiếu chính xác và do đó có nhiều thiếu sót khi chưa hiểu về bản chất của tiền ảo và tài sản thuộc đối tượng điều chỉnh của Bộ luật dân sự năm 2015; cũng như về các yếu tố cấu thành "tội cướp tài sản" được quy định tại Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017.

Bitcoin không được coi là tiền nhưng không thể phủ nhận quyền của người nắm giữ Bitcoin có thể trị giá được bằng tiền. Bitcoin dù không được thừa nhận sử dụng làm phương tiện thanh toán, vật ngang giá chung nhưng nó vẫn có giá trị kinh tế với người sở hữu. Muốn sở hữu Bitcoin, người sở hữu phải mua bằng tiền hoặc trao đổi bằng tiền, vật. Khi bán Bitcoin, người đó cũng thu về bằng tiền, vật.

Công văn số 5747/NHNN-PC của Ngân hàng nhà nước nêu: "Việc phát hành, cung ứng và sử dụng tiền ảo nói chung và Bitcoin, Litecoin nói riêng (phương tiện thanh toán không hợp pháp) làm tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán là hành vi bị cấm". Hoàn toàn không cấm sử dụng Bitcoin cho mục đích như: cầm giữ, trao đổi, mua bán…

Điều 33, Hiến pháp năm 2013 ghi nhận: "Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm". Ngoài ra Bộ luật dân sự năm 2015 quy định về quyền tài sản đã bỏ điều kiện "có thể chuyển giao trong giao dịch dân sự" chỉ quy định "Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền".

Do đó Bitcoin theo pháp luật dân sự hiện hành cần được xác định là tài sản dưới dạng quyền tài sản. Việc cướp Bitcoin do đó là hành vi cướp tài sản.

Thêm nữa ở góc độ về mặt lý luận tội "Cướp tài sản" là tội phạm có cấu thành hình thức (là cấu thành tội phạm có một dấu hiệu của mặt khách quan là hành vi nguy hiểm cho xã hội). Có thể hiểu đơn giản với tội cướp nhận thức chủ quan của nhóm đối tượng thì tiền ảo là tiền, là tài sản. Những người này dùng vũ lực, có ý thức chiếm đoạt nên hành động đó đã cấu thành tội cướp tài sản. Không kể sau đó, các đối tượng còn mang Bitcoin đi bán lấy tiền tiêu xài cá nhân.

Trên thực tế Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP, ngày 25 tháng 12 năm 2001 hướng dẫn một số quy định về các tội xâm phạm sở hữu đã khẳng định tội cướp tài sản có cấu thành hình thức qua nội dung hướng dẫn xác định giá trị tài sản chiếm đoạt: "Trong trường hợp có đầy đủ căn cứ chứng minh rằng người có hành vi xâm phạm sở hữu có ý định xâm phạm đến tài sản có giá trị cụ thể theo ý thức chủ quan của họ, thì lấy giá trị tài sản đó để xem xét việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người có hành vi xâm phạm. Ví dụ 1: A thấy một người vừa nhận ở kho bạc 100 triệu đồng bỏ vào một chiếc túi xách để trước giỏ xe máy nên có ý định cướp giật 100 triệu đồng này. A lấy xe máy đi theo người vừa nhận tiền và đã cướp giật được chiếc túi xách này, nhưng trong chiếc túi xách này chỉ còn có 200 nghìn đồng, bởi vì 100 triệu đồng người nhận tiền đã bỏ vào cốp xe máy. Trong trường hợp này phải truy cứu trách nhiệm hình sự đối với A theo các điểm d và g khoản 2 Điều 136 BLHS".

Dù Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP đã hết hiệu lực ngày 08/10/2021 theo nội dung Quyết định 355/QĐ-TANDTC Công bố Danh mục văn bản quy phạm pháp luật hết hiệu lực toàn bộ thuộc lĩnh vực của Tòa án nhân dân tối cao, nhưng nội dung này vẫn có giá trị tham khảo hữu ích trong tình huống này.

"Như vậy hành động cướp tiền ảo Bitcoin đủ cơ sở về mặt lý luận, luật thực định, thực tiễn pháp lý để điều tra, truy tố xét xử như các hành động cướp tài sản phổ biến khác trong xã hội" - Luật sư 11